अक्षः अक्षः [L=138] [p= 0007-1] अक्षः [अश्-सः] .²1 An axis, axle, pivot; अक्षभङ्गे च यानस्य....न दण्डं मनुरब्रवीत् Ms. 8. 291, 292; दृढधूः अक्षः Kāś. V. 4. 74; Śi. 12. 2, 18.7; ज्योतिश्चक्राक्षदण्डः Dk. 1. Axle-pole. .²2 The pole of a cart. .²3 A cart, car; also a wheel. .²4 The beam of a balance. .²5 Terrestrial latitude. .²6 A die for playing with; cube; यानाक्षमधिकृत्य ब्रूत इति गम्यते न तु विदेवना-क्षमिति । ŚB. on MS. 6. 8. 35. .²7 The seed of which rosaries are made. .²8 A weight equal to 16 māṣas and called कर्ष. .²9 N. of the plant Terminalia Belerica (बिभीतक- Mar. बेहडा) the seed of which is used as a die; also the nut of this plant; यथा वै द्वे वामलके द्वे वा कोले द्वौ वाक्षौ मुष्टिरनुभवति Chān. Up; so धाराभिरक्षमात्राभिः. .²10 A shrub producing the rosary seed, Eleocarpus Ganitrus (रुद्राक्ष); the seed of this plant, as also of another plant (इन्द्राक्ष). .²11 A serpent; hence a curve. .²12 Garuḍa. .²13 N. of a son of Rāvaṇa. .²14 The soul. .²15 Knowledge (usually, sacred). .²16 Law; a lawsuit; legal procedure. .²17 A person born blind. .²18 The lower part of the temples (कर्ण-नेत्रयोर्मध्ये शङ्खादधोभागः). .²19 The base of a column; अथवाक्षं नवांशोच्चं जन्म चैकेन कारयेत् । Māna. 14. .²17. .²20 The window-like part of a swing, a hammock, a palanquin, an axle of a chariot; पार्श्वयोर्बारणं कुर्यात् तस्याधोऽक्षं सुसंयुतम् । [Page0007-2] Māna. 50. 165, 166. 21 Gambling (in general). cf. अक्षो द्यूते वरूथाङ्गे नयवादौ बिभीतके । कर्षे व्याप्तौ कृषे (?) चक्रे आधारव्यव-हारयोः । आत्मजे पाशके दैत्यभेदे चेन्द्रियवालयोः । Nm. .-क्षम् (अश्नुते व्याप्नोति विषयान् स्ववृत्त्या संयोगेन वा) 1 An organ of sense; निरोधाच्चेतसोऽक्षाणि निरुद्धान्यखिलान्यपि Pt. 2. 154; संयताक्षो विनीतः Mātaṅga L. 12. ?1. (The word संयताक्ष here means ‘having control over his senses’, but ‘having eyes closed’ M. W.); m. also नियच्छेद्विषयेभ्योऽक्षान् Bhāg.; an object of sense. .²2 The eye, (only at the end of comp.; जलजाक्ष, कमलाक्ष, &c.) .²3 Sachal salt, sea-salt. .²4 Blue vitriol (from its crystallized shape) (Mar. मोरचूद) [cf. L. axis; Gr. akshon or axon, old Germ. ahsa; Germ. achse.] .-Comp. .-अंशः the degree of latitude. .-अग्रम् the axle or its end; the anterior end of the axle or its end; the anterior end of the pole of a car. .-अग्रकीलः -लकः a linch-pin, a pin which fastens the yoke to the pole. .-आवपनम् [अक्षान् पाशान् आवपति क्षिपत्यस्मिन्; आ-वप्-आधारे ल्युट्] a dice-board (आक्षा उप्यन्तेऽस्मिन्निति अक्षावपनम् अक्षस्थानावपनपात्रम्, सायण). .-आवलिः f. a rosary. .-आवापः [अक्षान् आवपति; क्षिपति; आवप्-अण्] a gambler, keeper of the dice or gambling table; he is one of the रत्निन्s mentioned in Taitt. Saṁ. I, 8.9.1.2 and Śat. Br. 5. 3. 2; also °अतिवापः (अक्षावापो नाम अक्षाणां क्षेप्ता अक्षगोप्ता वा द्यूतकारः). .-उपकरणम् a piece at chess. .-कर्णः hypotenuse, particularly of the triangle formed with the gnomon of a dial and its shadow; (astr.) argument of the latitude. .-कुशल, -शौण्ड a. [स. त.] skilful in gambling. .-कूटः [अक्षस्य कूट इव] the pupil of the eye. .-कोविद, -ज्ञ a. skilled in dice; so °विद्, °वेत्तृ &c. .-क्षेत्रम् [अक्षनिमित्तं क्षेत्रम्] an astronomical figure (अक्षसाधनार्थं क्षेत्रतया कल्पितानां अक्षभवानामष्टानां क्षेत्राणामेकं). .-ग्लहः [तृ. त.] gambling, playing at dice. .-चक्रम् the circle of sensual passions. दृढनियमित °क्रः K. 37 (also axis and wheels). .-जम् [अक्षात् जायते; जन्-ड] .²1 direct knowledge or cognition. .²2 a thunderbolt (वज्रम् अस्थिरूपावयवजातत्वात्तस्य तन्नामत्बम्). .²3 a diamond. .²4 अक्षक्षेत्रम् q. v. (m. in some of these senses). .-जः N. of Viṣṇu. .-तत्त्वम्, -विद्या the science of gambling; °विद् skilled in the principles of gambling. .-दण्डः axle-pole. .-दर्शकः, -दृश् [अक्षाणाम् ऋणादानादिव्यवहाराणां दर्शकः दृश्-ण्वुल्, अक्षान् पश्यतीति दृश् - क्विप् कुत्वम्] .²1 a judge (one who tries lawsuits). .²2 a superintendent of gambling. .-दृक्कर्मन् n. operation or calculation for latitude. .-देविन् m. [अक्षैर्दीव्यति, दिव्-णिनि], अक्षद्यूः [दिब्-क्विप् ऊठ् P. VI. 4. 19.] .-द्यूतः [अक्षैर्द्यूतं यस्य] a gambler, dicer. .-द्यूतम् dice play, gambling; °तादिगणः a class of words mentioned in P. IV. 4. 19. .-द्यूतिकम् [अक्षद्यूत-ठक्] dispute at play. .-द्रुग्ध a. [अक्षैः द्रुग्धः] unlucky at dice (opposed to अक्षप्रिय fond of dice, or lucky in gambling). .-धरः [अक्षं चक्रं रथावयवं तत्कीलकमिव कण्टकं वा धरतीति धरः धृ-अच् ष. त.] .²1 N. of Viṣṇu. .²2 N. of the plant (also called शाखोट); Trophis Aspera. (Mar. हेदि, खरोत). .²3 a wheel. .²4 any one who bears a wheel, or who holds dice. .-धूः (धुर्) the yoke attached to the fore-part of the pole of a car. .-धूर्तः [अक्षे तद्देवने धूर्तः] ‘dice-rogue,’ a gamester, a gambler. .-धूर्तिलः [अक्षस्य शकटस्य धूर्तिं भारं लाति, ला-क; or अक्ष-धुर्-तिलप्रत्ययः] a bull [Page0008-1] or ox yoked to the pole of a cart. .-पटलः [ष. त.] .²1 a court of law. .²2 depository of legal documents. .²3 = अक्षि-पटलम्, q. v. -लः [अक्षाणां व्यवहाराणां पटलमस्त्यस्य अच्] a judge. .²4 record-office (GI). .²5 account-office (RT). .-पटलाधिकृतः superintendent of records and accounts. .-परि ind [अक्षेण विपरीतम् वृत्तं P. II. 1. 10 द्यूतव्यवहारे पराजये एवायं समासः Sk.] so as to be a loser (by an unlucky throw of dice) (पाशककीडायां यथा गुटिकापाते जयो भवति तद्बि-परीतपातः Tv.) .-पाटः = °वाटः, q. v. .-पाटकः [अक्षे व्यवहारे पाटयति; पट् दीप्तौ-ण्वुल्] one who is well-versed in law, a judge. .-पातः [ष. त.] cast of dice. .-पादः N. of the sage Gautama, founder of the Nyāya system of philosophy, or a follower of that system (अक्षं नेत्रं दर्शनसाधनतया जातः पादोऽस्य; अक्षपादो हि स्वमतदूषकस्य व्यासस्य मुखदर्शनं चक्षुषा न कर्तव्यम् इति प्रतिज्ञाय पश्चाद् व्यासेन प्रसादितः पादे नेत्रं प्रकाश्य तं दृष्टवान् इति प्रसिद्धिः Tv.) .-पीडा [ष. त.] .²1 an injury to the organs. .²2 [अक्षम् इन्द्रियं रसनारूपं पीडयति आस्बादनात्; पीड्-अच्] N. of the plant यवतिक्ता. (Mar. शांखिनी). .-भागः (°अंशः) a degree of latitude. .-भारः [ष. त.] .²1 a cart-load. .²2 the lower part of a chariot. (cf. तत्तद्देशे तु छिद्रं स्यादक्षभारे रथान्तकम् । छिद्रे प्रवेशयेत् कीलं युक्त्या च पट्टयोजितम् ॥ Māna. 42. 51-53.) .-मदः [च. त.] a mad passion for gambling. .-मात्रम् [अक्षो मात्रा यस्य] .²1 anything as large as dice; dice. .²2 a moment of time (निमिषः) twinkling of an eye. .-माला, -सूत्रम् [अक्षाणां माला-सूत्रम्] .²1 a rosary, string of beads (अकारादिक्षकारान्तः अक्षः तत्कृता तत्प्रतिनिधिभूता वा माला); कृतो-ऽक्षसूत्रप्रणयी तया करः Ku. 5. 11, 66; °मालामुपयाचितुमागतोऽस्मि K. 151. (It is made of रुद्राक्ष seeds, corals, crystals, rubies, gems &c.) .²2 N. of अरुन्धती (अक्षमाला त्वरुन्धती -Hm.); अक्ष-माला वसिष्टेन संयुक्ताधमयोनिजा...जगामाभ्यर्हणीयताम् Ms. 9. 23. मातङ्गपामक्षमालायां गर्हितायां रिरंसया । Bu. ch. 4. 77. (अक्षस्य नक्षत्रचक्रस्य मालेव भूषणत्वात्; सा ह्युत्तरस्यां दिशि गगने सप्तर्षिमण्डले मालारूपेण वसिष्ठसमीपे वर्तते सर्वेभ्यश्चोज्ज्वलत्वात्तस्या मालारूपेण स्थितत्बाच्च नक्षत्रचक्रभूषणत्वम् Tv). .-राजः [अक्षाणां राजेव] one addicted to gambling; also the die called Kali'. .-वामः [स. त.] an unfair gambler. .-वाटः [अक्षाणां पाशकक्रीडानां वाटः वासस्थानम्] .²1 a gambling house; the gambling table. .²2 [अक्षस्य रथचक्रस्य क्षुण्णस्थानस्य इव वाटः] a place of contest, arena, wrestling ground (तत्र हि रथचक्रक्षुण्णपांशुसदृशपांशुम-त्त्वात् तत्सदृशत्वम् Tv.) .-विद a. skilled in gambling. .-वृत्त a. [अक्षे वृत्तः व्यापृतः स. त.] engaged in, addicted to, gambling; what has occurred in gambling. .-वृत्तम् राशिचक्ररूपं वृत्तक्षेत्रम् the zodiacal circle. .-शालिन् (शालिकः) officer in charge of the gambling house; EI 24. 173. .-स्तुषः Beleric Myrobalan (Mar. बेहडा). .-हृदयम् perfect skill in, or conversancy with, gambling (lit. the heart or innermost nature of dice or gambling); बशीकृताक्षहृदयां K. 131.